Historia powstania liceum im.Króla Jana III Sobieskiego

sobieski

LATA 1857-1920

     Pierwsze szkoły na Pomorzu powstawały przy kościołach. Również w naszym grodzie, Jakub Wejher, założyciel Wejherowa, patronował otwartemu w 1651 roku Kolegium Klasztornemu OO.Reformatów. Szkoła przetrwała utratę niepodległości Polski, jednak w 1826 roku po kasacie Zakonu franciszkańskiego przez zaborcę pruskiego, została zlikwidowana.

     Tradycje polskiej szkoły klasztornej trwały w pamięci ludności Wejherowa, która czyniła starania u władz pruskich o ponowne utworzenie szkoły średniej w naszym mieście.

     Po wielu zabiegach dyplomatycznych zaborca zgodził się na otwarcie placówki. 15 października 1857 roku utworzone zostało czteroklasowe gimnazjum. Datę tę oficjalnie uznajemy za początek istnienia naszej szkoły. Siedziba jej mieściła się w opustoszałych budynkach poklasztornych. W 1861 roku przekształcono placówkę w pełne gimnazjum klasyczne z nauką języka łacińskiego, greckiego i hebrajskiego. Jej oficjalna nazwa brzmiała:Konigliches Katholisches Gymnasjum zu Neustadt in Westpreussen (Królewskie Katolickie Gimnazjum w Wejherowie w Zachodnich Prusach). 24 września 1866 roku szkoła przeniosła się do nowo wybudowanej siedziby na rogu ulic Sobieskiego i Sienkiewicza (obecna Szkoła nr 4).

     Do gimnazjum wstępowali chłopcy po 4 letniej szkole elementarnej, przygotowywaniu przez nauczyciela domowego lub ukończeniu tzw. klas przygotowawczych. Początkowo uczniowie uczyli się w gimnazjum 7 lat a od 1881r przez 9 lat. Nazwy klas, zgodnie z zasadą gimnazjum klasycznego, pochodziły z języka klasycznego:

  • Seksta - szósta (najniższa)
  • Kwinta - piąta 
  • Kwarta - czwarta 
  • Trzy klasy wyższe były dwuletnie:
  • Tercja niższa - trzecia
  • Tercja wyższa
  • Sekunda niższa - druga
  • Sekunda wyższa 
  • Pryma niższa - pierwsza
  • Pryma wyższa (ostatnia)

     Klasy liczyły od kilku do kilkunastu uczniów. Pierwsi absolwenci ukończyli szkołę w 1863 roku. Językiem wykładowym w szkole, wbrew życzeniom ludności polskiej, był język niemiecki.

     Języka polskiego uczono początkowo jako przedmiotu obowiązkowego w osobnych grupach dla Polaków i Niemców. Po roku 1870-tym władze szkolne stopniowo obniżały rangę języka polskiego. Uczono go już na zajęciach fakultatywnych, nieobowiązkowych, wspólnych dla obu narodowości, z poszczególnych roczników. Po 1875 roku połączono grupy: dla klas niższych, średnich i wyższych. W 1901 roku język polski zupełnie wycofano ze szkoły.

     Piękną kartę historii wejherowskiego gimnazjum stanowią dzieje polskiej konspiracji uczniowskiej.

     Pierwszych jej przejawów można się dopatrywać w spotkaniach młodzieży z dr.Florianem Ceynową,lekarzem, twórcą nowoczesnego ruchu kaszubskiego. W latach sześćdziesiątych XIX wieku Ceynowa przyjeżdżał do Wejherowa i spotykał się z uczniami najstarszych klas, prymy i sekundy. Zapoznawał młodzież ze swą teorią panslawistyczną, rozdawał swoje publikacje, uczył piosenek kaszubskich. Do aktywnej działalności konspiracyjnej pobudziły uczniów wieści o wybuchu Powstania Styczniowego. Powstała wówczas w szkole tajna organizacja powstańcza - "Rząd Narodowy na Prusy". Organizacja ta uległa dekonspiracji i rozwiązaniu przy próbie nawiązania łączności z Rządem Narodowym w Warszawie.

     W 1871 roku powstała następna tajna organizacja filomacka "Wiec". Była odpowiedzią na nasilenie akcji germanizacyjnej i ograniczanie nauczania języka polskiego. Twórcą jej był Antoni Muchowski - uczeń prymy. Organizacja miała na celu obronę języka polskiego, zapoznawanie członków z literaturą, historią, i geografią Polski. Młodzież na konspiracyjnych zebraniach, na drodze samokształcenia, zdobywała wiedzę, której nie dawała jej szkoła. W 1890 roku po wykryciu przez władze szkolne organizacja została rozwiązana.

     Do 1916 roku powstało jeszcze kilka kół filomackich, które działały po kilka miesięcy.

     W 1917 roku uczeń Mieczysław Mroziński założył silną organizację filomacką - "Towarzystwo Tomasza Zana". Po pierwszej wojnie światowej Mroziński zwrócił się do ówczesnego dyrektora szkoły Johanna Rittau, o przywrócenie nauczania języka polskiego dla uczniów Polaków i zgodę taką otrzymał. Nauczycielami polskiego byli starsi członkowie "Towarzystwa" - Franciszek Lewicki i Mieczysław Mroziński.

     Niezamożni a zdolni uczniowie polscy od początku istnienia gimnazjum korzystali ze stypendiów fundacji Przebendowskich, Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Prus Zachodnich oraz prywatnych - bogatych ziemian, kupców, okolicznych proboszczy, dyrektora gimnazjum.

     W okresie od 1857 do 1915 roku wejherowskie gimnazjum wykształciło 532 absolwentów, w tym 284 wyznania katolickiego.

LATA 1920-1939

     10 lutego 1920 roku do Wejherowa wkroczyły wojska polskie. Gimnazjum zostało przejęte z rąk Niemców. Tymczasowe kierownictwo szkoły objął jedyny Polak w gronie nauczycielskim - Anastazy Karabasz.

     Szkoła przejęła bardzo ważną funkcję kuźni kadry inteligencji dla odradzającego się Państwa Polskiego. Od 1 września 1920 roku pierwszym dyrektorem gimnazjum, Polakiem, został Andrzej Wyka.

     Szkołę przekształcono w 8 letnie gimnazjum klasyczne, do którego przyjmowano uczniów po IV-tej klasie szkoły powszechnej.
   W 1922 roku szkole nadano nazwę Państwowego Gimnazjum i Liceum im Króla Jana III Sobieskiego.Placówkę stopniowo przekształcono w 4 letnie gimnazjum i 2 letnie liceum o profilu humanistycznym i przyrodniczym. W latach 1920-1939 nauka w szkole była odpłatna. Biedniejsi uczniowie korzystali ze stypendiów fundacji Przebendowskich i Towarzystwa Pomocy Naukowej w Toruniu.

     W szkole działały Regionalne Koło Kaszubskie im Antoniego Abrahama, kółko teatralne, wydawano gazetę "U nas", potem "Świt", istniała Sodalicja Mariańska, 7 Pomorska Drużyna Harcerska im.Stefana Czarneckiego, Gimnazjalny Klub Sportowy, orkiestry dęta i symfoniczna. Cenną pomocą naukową były bogate księgozbiory, zawierające również kilkadziesiąt starodruków i rzadkich dzieł, w tym pierwsze wydanie "Ballad i romansów" Mickiewicza, również osobną bibliotekę francuską z licznymi czasopismami francuskimi.

     W latach 1920-39 wejherowską szkołę ukończyło 444 dziewcząt i chłopców.

LATA OKUPACJI

     We wrześniu 1939 roku, po zajęciu Wejherowa Niemcy rozpoczęli systematyczne niszczenie dorobku kulturowego Polaków. Zaczęły się aresztowania przedstawicieli polskiej administracji, księży, działaczy organizacji społecznych i nauczycieli. Aresztowanych po kilkudniowym zatrzymaniu w wejherowskim więzieniu, wywieziono do pobliskich lasów piaśnickich i rozstrzelano.

     Z rąk Niemców w czasie okupacji zostali zamordowani nauczyciele:
Erwin Behrendt, Jan Bieńkowski, Jan Chyliński, Zbigniew Madejski, Andrzej Nowak, Kazimiera Panek, Stanisława Panek, Ks. Bolesław Partyka, Stanisław Parzych, Ks. Jan Pronobis, Nikodem Rozkwitalski, Wilhelm Tyszkowski, Józef Urbański,w Piaśnicy zginął także wieloletni woźny gimnazjum Teofil Naczk.

     W latach drugiej wojny światowej kilkudziesięciu absolwentów gimnazjum również oddało swe życie na froncie, w obozach, w miejscach masowych mordów.

LATA POWOJENNE

     Po wyzwoleniu Wejherowa, w marcu 1945 roku, przebywający w mieście nauczyciele przystąpili do reaktywowania szkolnictwa średniego i przygotowania gimnazjum do jak najszybszego rozpoczęcia nauczania młodzieży. Pierwszym powojennym dyrektorem został polonista i historyk Stanisław Perucki.

     W okresie od 1857 do 1915 roku wejherowskie gimnazjum wykształciło 532 absolwentów, w tym 284 wyznania katolickiego.

     Pierwsza powojenna matura odbyła się w 1946 roku.

     W 1953 roku szkołę przeniesiono do tzw. jedenastolatki w nowym budynku przy ulicy Śmiechowskiej 20 (obecna Szkoła Podstawowa Nr 6). Po 12 latach, w 1965 roku, ostatecznie znalazła swą siedzibę w budynku przy ulicy Bukowej 1.

     W 1966 roku w związku reformą oświaty i przedłużeniem o rok nauki w szkole podstawowej, nie było naboru do klas pierwszych i nie było w związku z tym egzaminu maturalnego w 1970 roku.

     Od roku szkolnego 1971/72 rozpoczęto wprowadzanie klas profilowanych. Pierwszą była klasa matematyczno-fizyczna, w następnym roku klasy humanistyczna i biologiczno-chemiczna.

     Do wybitnych nauczycieli okresu zaborów należeli poloniści: Stanisław Maroński, Józef Łęgowski, Brunon Gulski, Ludwik Jakowicki.

     Z okresu międzywojennego na wyróżnienie z grona pedagogicznego zasługują: 
- Maria Kręcka i Zdzisław Pohlmann-Daniłłowicz - opiekunowie Regionalnego Koła Kaszubskiego,
- Adam Luterek - polonista, wieloletni opiekun koła teatralnego i gazety szkolnej,
- Michał Urbanek, Erwin Behrend - późniejsi nauczyciele Polskiego Gimnazjum w Gdańsku,
- dr Kazimierz Łomniewski - potem profesor WSP i Uniwersytetu Gdańskiego. 

ROZSŁAWILI IMIĘ SZKOŁY

Do wybitnych absolwentów okresu zaborów należą:
- księża patrioci: 
Walenty Dąbrowski, Leon Heyke, Heliodor Łaszewski, Józef Peoplau, Edmund Roszczynialski, Stanisław Sychowski, Józef Wrycza
- lekarze:
Jan Żaczek, Józef Balewski, Józef Gierszewski, Wiktor Hirsch, Michał Litewski, Hipolit Lniski
- inż. Józef Iwicki
- adwokat Feliks Kopicki
- dr fil.Teofil Zegarski
- Dawid Bruski 
- dr Ferdynand Józef Bieszk
- prof.inż. Bronisław Bukowski

     Wśród Niemców najwybitniejszym wychowankiem gimnazjum był inż. Paul Nipkow - wynalazca tzw. tarczy Nipkowa, urządzenia, które zapoczątkowało pracę nad telewizją.

     Do wybitnych absolwentów okresu międzywojennego należą :
dr hab. Kazimierz Dąbrowski - historyk, Franciszek Grucza - pisarz i działacz kaszubski, dr Antoni Liedtke - historyk sztuki, dr Bernard Sychta - etnograf, pisarz kaszubski, prof. Gerard Labuda - wybitny historyk, prof. Karol Głombiowski - wybitny bibliolog, prof.med. Alfons Wojewski - chirurg urolog, prof. Abdon Stryszak - weterynarz, dr inż. Jan Jeremi Dobrowolski - architekt, Paweł Groth - historyk i kustosz Biblioteki Gdańskiej PAN, dr Alojzy Jagalski - chirurg i długoletni dyrektor wejherowskiego szpitala, Leon Roppel - germanista, pisarz i edytor kaszubski, Prof. dr hab. Henryk Szukalski – wybitny naukowiec w zakresie badań nad mikroelementami, dr Henryk Zaręba - specjalista medycyny lotniczej.

Najbardziej znani absolwenci powojenni to :
Alfons Kawski - prof. zwyczajny nauk matematyczno-fizycznych, Genowefa Bendykowska-Kwidzińska - dr inż.hydrauliki morskiej, Wanda Barbara Borzemska - prof.weterynarii, Bohdan Konstanty Jancelewicz - doc.dr inż.nauk technicznych, Kazimierz Siudziński - dr nauk przyrodniczych, dyrektor Muzeum Oceanograficznego w Gdyni, prof.Józef Kur - mikrobiolog.
Wśród wychowanków szkoły jest wielu cenionych w swoim środowisku lekarzy, nauczycieli, prawników, księży, inżynierów, naukowców, muzyków, dziennikarzy, literatów...

Opracował w maju 1999r Łukasz Budnik z klasy Ic na podstawie:
"Kształcenie nauczycieli i 350 lat szkolnictwa w Wejherowie " - J.Szew, B.Bieszk
"Gamaja czyli Alma Mater Wejheroviensis"
"Bedeker wejherowski" R.Osowicka
"Historia Wejherowa" praca zbiorowa