Jan III Sobieski

212px Jan Sobieski

   Urodzony w 1629 w Olesku jako zodiakalny lew. Był młodszym synem Jakuba Sobieskiego, późniejszego kasztelana krakowskiego i Teofili Daniłowiczówny - dziedziczki fortuny Zamoyskich. Ojciec zdając sobie sprawę z roli wykształcenia, wysłał Jana wraz ze starszym bratem Markiem na studia. Młodzi studiowali w Krakowie w Kolegium Nowodworskiego, później na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej, by wreszcie udać się w podróż po Europie. Odwiedzili Niemcy, Francję, Anglię i Holandię. Przebywając w Paryżu, przeżył młody Jan swoją pierwszą miłość, której owocem był nieślubny syn.

   Po powrocie do kraju Sobieski związał się na stałe z wojskiem. Brał udział w walkach toczonych z powstańcami Bohdana Chmielnickiego. W bitwie pod Beresteczkiem został ranny w udo i dostał się do kozackiej niewoli. W tym też czasie stał się jedynym spadkobiercą fortuny Sobieskich, ponieważ jego brat Marek zginął w bitwie pod Batohem.

   W 1654 r. przybył na dwór królewski w Warszawie, a następnie wziął udział w poselstwie do Turków. Na początku potopu szwedzkiego Jan Sobieski (podobnie jak większość wojsk kwarcianych) przeszedł na stronę Szwedów. Lecz już w marcu 1656 roku znalazł się w służbie Jana Kazimierza, zasłużył się w bitwie pod Warszawą i otrzymał godność chorążego koronnego, która otwierała widoki na buławę hetmańską.

   Czas spędzony przez przyszłego monarchę na polach bitewnych wpłynął na poszerzenie opanowanej wcześniej wiedzy teoretycznej o różnych sposobach prowadzenia kampanii wojennych. Miało to zaowocować wielkimi zwycięstwami w II połowie XVII wieku. Na uwagę zasługuje tutaj przyszła umiejętność łączenia odmiennych sposobów prowadzenia walki przez zróżnicowane formacje polskie.

   Z pobytu na dworze Jana Kazimierza wyniósł Sobieski bez wątpienia zrozumienie dla konieczności przeprowadzenia reform w Rzeczypospolitej. Przeszedł tam także szkołę wielkiej polityki.

   W czasie rokoszu Lubomirskiego poparł stronnictwo królewskie, czym zraził do siebie szlachtę, widzącą w próbach zreformowania państwa zagrożenie dla swojej wolności.

   Po śmierci hetmana polnego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego (1667) Jan Sobieski przejął buławę i w 1667 roku pokonał połączone siły kozacko-tararskie pod Podhajcami, co przysporzyło mu popularności.

   Elekcja w 1669 roku przyniosła zaskakujący dla wielu wybór Michała Korybuta Wiśniowieckiego na króla Polski. Sobieski, nowo ustanowiony hetman wielki, jako najpotężniejsza osobistość w Rzeczypospolitej stanął po stronie przeciwników króla Michała, lecz powaga sytuacji w obliczu wojny z Turcją przyczyniła się do zgody z monarchą, mimo że zwolennicy Wiśniowieckiego chcieli odebrać Sobieskiemu buławę hetmańską. W 1673 r.w wielkiej bitwie chocimskiej hetman rozgromił wojska tureckie. Śmierć Michała Korybuta rozpoczęła w państwie kolejne bezkrólewie. W 1674 r. wolna elekcja przyniosła koronę Janowi Sobieskiemu, wbrew woli większości Litwinów.

   Na tronie zasiadł nie tylko znakomity wódz, ale i wielki mąż stanu, człowiek, o którym napisano wtedy:

"Jan III (...) nie będąc z krwi królewskiej, miał duszę królów."

   Tocząc wojnę z Turcją, zdawał sobie Sobieski sprawę z konieczności zmiany polityki międzynarodowej Polski; dążył do zakończenia konfliktu tureckiego i postanowił zwrócić się przeciw rosnącym w siłę (kosztem Rzeczypospolitej) Austrii i Branderburgii. By zyskać na czasie zawarł w Jaworowie traktat z toczącą z tymi państwami wojnie Francją (1675) i pokój z Turcją, podpisany w 1676r. w Żurawnie.

   Stojąca przed nim od początku panowania alternatywa: walczyć z Austrią przeciw Turcji czy związać się z Francją i Szwecją w interesie obrony Pomorza i odzyskania Prus Książęcych, wynikła z trudnego położenia politycznego Rzeczypospolitej. Z jednej strony miał król wojowniczo do państwa polskiego nastawionych Turków pod panowaniem ogarniętego poczuciem mocarstwowości Karla Mustafy, a z drugiej istotny dla polskiej racji stanu problem bałtycki. Ostatecznie o decyzji zawarcia późniejszego sojuszu w dużej mierze zaważyło stanowisko Francji, która sama wycofała się z wcześniejszych zobowiązań wspierania finansowego działań polskich przeciw Brandenburgii w Prusach Książęcych, podpisując w 1679r. traktat pokojowy z tym państwem.

   W polityce wewnętrznej próbował Sobieski wzmocnić pozycję panującego. Starania te spotkały się z silną opozycją szlachty i magnatów, a zmieniająca się sytuacja międzynarodowa doprowadziła do podpisania sojuszu z Austrią, zagrożona najazdem tureckim. Układ, zawarty w 1683r. pod naciskiem papiestwa i polskiego stronnictwa proaustriackiego jeszcze tego samego roku przyniósł królowi Janowi wielką chwałę po zwycięstwie w bitwie pod Wiedniem, która przerwała oblężenie miasta szturmowanego przez Turków. Późniejszy udział Polski w "Lidze świętej" i walkach przeciw Turcji, a także pogarszająca się sytuacja wewnętrzna, wynikająca z królewskich planów reformatorskich, spowodowały utratę umocnionego podczas odsieczy wiedeńskiej autorytetu władzy. Stało się tak dlatego, że Jan III, wielki strateg wojskowy, okazał się słabym taktykiem i nie potrafił na co dzień prowadzić zręcznej gry politycznej. Rozgoryczony, osamotniony król wcześnie się postarzał, pod koniec życia stał się małostkowy i chciwy.

   Sobieski był mecenasem sztuki. Znano jego zamiłowanie do książek, a listy pisane do żony świadczą o talencie literackim - są wspaniałym zabytkiem XVII-wiecznej stylistyki. Pałac w Wilanowie dowodzi natomiast, że monarcha interesował się także architekturą.

   Król Jan III zmarł 17 czerwca 1696r roku, pochowany został na Wawelu.

   Sobieski, od czasu pobytu na dworze Jana Kazimierza, pałał gorącą miłością do Marii Kazimiery d'Arquien, dwórki królowej Marii Ludwiki. Ich tajny ślub, który miał miejsce w nocy 14 maja 1665 roku, zarządziła ponoć królowa. Żona, w Polsce nazywana Marysieńką, urodziła monarsze trzynaścioro dzieci, z których przeżyło tylko trzech synów: Jakub, Aleksander i Konstanty oraz jedna córka: Teresa.